Prof. Dr. Mehmet Çakmak (1946 – 2024), Türkiye’de modern ortopedik cerrahi ve özellikle Ilizarov yöntemi ile ekstremite rekonstrüksiyonu uygulamalarının öncülerindendir. Bilimsel titizliği, eğitime olan bağlılığı ve alçakgönüllü kişiliği ile yalnızca meslektaşlarının değil, kendisinden sonra gelen kuşakların da saygı ve sevgisini kazanmıştır.
İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun olduktan sonra ortopedi ve travmatoloji ihtisasını tamamlayan Dr. Çakmak, özellikle komplike kırıklar, psödoartrozlar, deformite cerrahisi ve kemik uzatma konularında uzmanlaşmıştır. 1980’li yılların başında, Sovyetler Birliği'nde geliştirilen Ilizarov Yöntemi ile ilgilenmeye başlamış; o dönemin sınırlı iletişim olanaklarına rağmen, Rusça kaynakları büyük bir özveriyle tercüme ederek yöntemin biyomekanik prensiplerini öğrenmiş ve ülkemize kazandırmıştır.
1983 yılında Türkiye’de ilk defa Ilizarov metodunu uygulayan kişi olarak kayda geçmiştir. İlk hasta, ergenlik döneminde uzuv kısalığı nedeniyle başvuran bir gençti. Başarıyla gerçekleştirilen cerrahi sonrası bu hasta, yaklaşık 22 yıl sonra bile gönüllü olarak fotoğraflarını paylaşarak yöntemin kalıcı başarısını belgelemeye devam etmiştir. Bu uygulama, Türkiye’de Ilizarov sistemine dayalı distraksiyon osteogenezi prensiplerinin başlangıcı olmuştur.
Prof. Çakmak, sadece klinik pratiğiyle değil, eğitim faaliyetleriyle de önemli bir iz bırakmıştır. Çok sayıda asistan ve uzman hekime Ilizarov sisteminin felsefesini, uygulamasını ve bilimsel temelini aktarmış; Türkiye'de birçok merkezde bu yöntemin güvenle uygulanmasının önünü açmıştır. Kendisi aynı zamanda çevresiyle sürekli bilgi paylaşan, iş birliğine açık, klinik ve akademik anlamda daima gençleri destekleyen bir rol model olmuştur.
1993 yılında Sovyetler Birliği’ne yaptığı Kurgan ziyareti, Ilizarov yöntemine olan ilgisini daha da derinleştirmiştir. Bu ziyaretin ardından Türkiye'de uygulamalar sistematik hale gelmiş, birçok yeni vaka üzerinden yöntem geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır.
Dernekleşme sürecinde de aktif rol alan Prof. Dr. Mehmet Çakmak, 1999 yılında kurulan Turkish ASAMİ Derneği’nin kurucu üyelerindendir. Onun vizyonu ve öncülüğü sayesinde dernek, kısa sürede önemli bir bilimsel platforma dönüşmüş; hem yurtiçinde hem de yurtdışında etkinlikleriyle adından söz ettirmiştir. Prof. Dr. Mehmet Çakmak o dönemleri kendisi şu şekilde ifade etmektedir:
“1980 yılında Çapa Ortopedi’de başasistanım ve bütün dünya kırık tedavisinde kompresyon uygulamaktaydı. Bacak uzatma nadiren uygulanır ve uzatma miktarı 2, 3 cm ‘yi geçmezdi. O günlerde bunun için plaklar kullanılır, osteoteomi yapıldıktan sonra fragmanlar birbirlerinden uzaklaştırılarak tekrar sabitlenirdi. 1983 yılına kadar bacak boyu eşitleme için büyüme plaklarına müdehale edilir ya da karşı taraf kemikte kısatma yapılırdı. Bu metodlar sağlıklı kemik ve dokulara müdahale gerektirdiği için , aileler sıklıkla bu yöntemleri kabul etmezdi.
İlizarov bizlere o dönem doğru olarak kabul edilen bazı bilgilerin yanlış ya da yetersiz olabileceğini gösterdi. İlizarov Felsefesi, İtalyan dağcı Carlo Mauri’nin başarılı tedavisi sonrasında İtalyan Ortopedistler tarafından öğrenildi. Bu metodun Avrupa ve sonrasında tüm dünyaya yayılmasında öncü oldu.
1983 yılında Türkiye, bu bilgi ve metodun uğradığı ikinci ülke olacaktı. Ben de bu metod konusunda oldukça meraklanmış ve öğrenmeye karar vermiştim. İlizarov’un adını ilk kez bir gazete haberinde ameliyatsız boy uzatan sihirbaz olarak okumuştum. Bir süre sonra o dönemin genç uzmanlarından Mehmet Kocaoğlu ile birlikte gerekli dökümanları elde ettik ve tercüme ettirdik. Bu dökümanlardaki resimleri de inceleyerek ilk cerrahi enstürmanları ürettirdik.
Başarılı sonuçlar bizi daha da heyecanlandırdı. İlizarov artık dünyanın çeşitli şehirlerinde eğitimler vermekteydi. 1989 yılında, onun hastalarından birinin de gayreti ve İş İnsanı Şarık Tara’nın gayretleri ile İlizarov’u Türkiye’ye getirmeyi başardık.
Uzatma tekniklerinin rutin kullanımına 1993 yılında Dr. Mehmet Kocaoğlu ve Dr. Önder Kılıçoğlu’ ile birlikte Kurgan’ı ziyaret ettikten sonra başladık. Kurgan çok ilham verici bir yerdi ve bu alanda hayat boyu çalışma konusunda beni cesaretlendirdi.Rusya’ya gitmemizden bir yıl önce İlizarov vefat etmişti. Biz gittimizde klinik direktörü Dr. Schevstov’du.
İlk sunumlarımızı, 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Ortopedi ve Travmatoloji Kürsüsü’nün kurucusu onuruna düzenlenen “Prof. Dr. Akif Şakir Şakar Günleri” adlı sempozyumda gerçekleştirdik. Buraya aynı zamanda Rusya’dan Schevstov ve Dr Cherkez-Zade de katıldı.
İlizarov metodunun öğretilmeye başlandığı kurslar Adana ‘da Çukurova Üniversitesi öğretim üyelerinden Dr. Mahir Gülşen’in gayretleri ile başladı. Türk ASAMİ’yi 1999 yılında kurduk ve bir çok uzmana bu metodolojiyi öğrettik.”
Prof. Dr. Mehmet Çakmak çalışkanlığı, bilimsel yaklaşımlara olan sadakati ve etik değerlere bağlılığı ile tanınmış ve yalnızca mesleki alanda değil, insani yönüyle de örnek bir akademisyen olmuştur. Yetiştirdiği cerrah, akademisyen ve öğrencilerinin ve İstanbul Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji ailesinin hayatlarında önemli izler bırakarak 2024 yılında aramızdan ayrılmıştır. Bugün, kendisinin yetiştirdiği çok sayıda akademisyen, uzman hekim ve eğitmen, Türkiye’de ortopedik rekonstrüksiyon alanında onun açtığı yolda ilerlemektedir.